Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 4-6 Νοεμβρίου 2003

Περιλήψεις εισηγήσεων

Ολυμπία Ψυχοπαίδη-Φράγκου

Η επικαιρότητα της Αισθητικής του Adorno. Προσεγγίσεις στην θεωρία του σήμερα

Το θεμέλιο για τον αναστοχασμό μιας σύγχρονης θεωρίας που προσπαθεί να ξεφύγει από την «Σκύλλα του δογματισμού» και την «Χάρυβδη του σχετικισμού» ερευνάται από τον Adorno κατά κύριο λόγο στο πεδίο της Αισθητικής. Σύμφωνα με την Αισθητική του Θεωρία, το καθήκον της κριτικής συνίσταται στην κατανόηση του περιεχομένου της αλήθειας των έργων. Η αλήθεια αυτή συνδέεται με την ορθή λύση του προβλήματος του αινιγματικού συνδυασμού του μιμητικού στοιχείου με το ορθολογικό, του κοινωνικού χαρακτήρα και της υπέρβασής του, τον οποίον εμπεριέχει κάθε συγκεκριμένο έργο τέχνης. Πρόσβαση στο περιεχόμενο αυτό έχει μόνον ο φιλοσοφικός αναστοχασμός, ο οποίος βρίσκεται σε αλληλεπίδραση με την κριτική της ιστορικής ανάπτυξης των έργων.

Έτσι, η έννοια της ερμηνείας και της ερμηνευτικής στον Adorno παραπέμπει στην αποκρυπτογράφηση του ιστορικοφιλοσοφικού χαρακτήρα των έργων και τείνει προς την ορθή, δηλαδή αντικειμενική, λύση του προβλήματος του «καθεαυτό» χαρακτήρα τους, δηλαδή της σχέσης των κοινωνικών τους περιεχομένων και λειτουργιών προς τις ίδιες τους τις δομές. Η ερμηνεία με αυτή την έννοια, την οποία απαιτούν όλα τα σημαντικά έργα, συνδέεται με την έννοια της «τεχνικής ανάλυσης» και μάλιστα αποτελεί προϋπόθεσή της, καθώς και προϋπόθεση οποιασδήποτε Θεωρίας της τέχνης και Αισθητικής της μουσικής.

Με αφετηρία την αμφισβήτηση εκ μέρους του Adorno της δυνατότητας της «θετικής επιστήμης» και της φιλοσοφίας, που προκύπτει από αυτή, να προσεγγίσει το περιεχόμενο αλήθειας των έργων και να συστήσει Αισθητική της μουσικής, γίνεται στην διάλεξή μου η προσπάθεια διερεύνησης και κριτικής ανακατασκευής, πρώτον, βασικών εννοιών, όπως είναι οι έννοιες της ανάλυσης, της ερμηνείας, της κατανόησης, της αισθητικής εμπειρίας, του μουσικού υλικού, του χαρακτήρα του αρνητικού, του «επί πλέον» και του «μη-ταυτόσημου», ενώ, δεύτερον, με βάση την κλασσική πλέον και πολυσυζητημένη πραγματεία του Adorno Η Φιλοσοφία της Νέας Μουσικής, που αναφέρεται στο ιστορικοφιλοσοφικό περιεχόμενο του έργου του Schönberg και του Στραβίνσκυ, η διάλεξη θα επικεντρωθεί στον εντοπισμό των κριτηρίων (υποκείμενο, έκφραση, πρόθεση, «σεισμογραφικός» χαρακτήρας, ιστορική εξέλιξη του μουσικού υλικού, γενικώς αναλυτικές, κοινωνιολογικές και ψυχαναλυτικές έννοιες) της ερμηνευτικής αυτής και θα διερευνήσει τις συνέπειες των αναλύσεων του Adorno προς τα κριτήρια αυτά, επισημαίνοντας ότι τα κριτήρια αυτής της φιλοσοφικής ερμηνευτικής έχουν ως αφετηρία τους τα ίδια τα μουσικά φαινόμενα.

Τέλος, θα επιχειρηθεί μια αναφορά στους τρόπους πρόσληψης της θεωρίας του Adorno από την μουσικολογία και την κοινωνιολογία της μουσικής, στις οποίες η επιρροή της αναδεικνύεται σε όλο της το εύρος κυρίως σήμερα.

© Περιοδικό «Μουσικολογία»