Οι ετήσιοι κύκλοι εκκλησιαστικής μουσικής ήταν μια παράδοση στους μουσικούς της
Λουθηρανικής Εκκλησίας, ορισμένοι από τους οποίους είχαν συμπληρώσει τη μουσική για περισσότερα από δέκα έτη (ο Telemann είχε γράψει πάνω από 31 ετήσιους κύκλους εκκλησιαστικής μουσικής, δηλαδή περί τις 2000 καντάτες και 46 Πάθη). Ο Bach κατά τα πρώτα έξι χρόνια της υπηρεσίας του στη Λειψία ολοκλήρωσε τη λειτουργική μουσική πέντε εκκλησιαστικών ετών, δηλαδή τη μουσική που θα εκτελούσε στις δύο εκκλησίες της πόλης όλες τις Κυριακές και τις εορτές (περί τις 60 καντάτες κατ’ έτος) εκτός από τη Σαρακοστή, που τα «κοσμικά» όργανα απαγορεύονταν στην εκκλησία, καθώς και τη Μεγάλη Παρασκευή (Πάθη). Έγραψε περί τις 300 καντάτες (από τις οποίες σώζονται περί τις 200 – αν και οι αριθμοί αυτοί είναι δύσκολο να προσδιοριστούν με ακρίβεια) και πέντε (ολοκληρωμένα) Πάθη. Στους κύκλους αυτούς περιέλαβε και έργα γραμμένα νωρίτερα, στη Βαϊμάρη.Είναι ευνόητο πως για να γίνει κατανοητό το περιεχόμενο των καντατών του Bach οφείλει κανείς να γνωρίσει τη μακριά παράδοση στην οποία εντάσσονται. Η αισθητική εμπειρία που έχουμε εμείς σήμερα ακούγοντας τα έργα αυτά έλειπε από τον ακροατή για τον οποίο γράφτηκαν. Εκείνος τα προσελάμβανε ως μέρος ενός συνόλου παραδόσεων και βιωμάτων που συνέθεταν το δικό του πολιτιστικό περίγυρο, που ήταν κοινός με αυτόν του συνθέτη.
Τα γνωστικά πεδία που μπορούν να φωτίσουν αυτά τα φορτία των εκκλησιαστικών έργων του Bach είναι ελάχιστα αναπτυγμένα ανάμεσα στους μουσικολόγους. Για το λόγο αυτό, παρατηρείται η αντίφαση, κατά τον εορτασμό των 250 ετών από το θάνατο του ευρύτερα αναγνωρισμένου ως κορυφαίου σύνθέτη, μεγάλο μέρος του πλέον αντιπροσωπευτικού του έργου – των εκκλησιαστικών καντατών – να μην έχει γίνει αντικείμενο λεπτομερούς και εμπεριστατωμένης μελέτης.
Ο Chafe επιχειρεί εδώ να υποδείξει τα πεδία της γνώσης που είναι ουσιαστικά για την κατανόηση των καντατών του Bach. Αφού οι καντάτες γράφτηκαν για εκδηλώσεις που υπερβαίνουν την
απλή μουσική εκτέλεση, τότε για να τις μελετήσουμε απαιτείται να μελετήσουμε το θεολογικό περιεχόμενο των κειμένων τους και τις αρχές σύμφωνα με τις οποίες το περιεχόμενο αυτό διαμορφώθηκε έτσι ώστε να μιλά κατευθείαν στον ακροατή ως άτομο. Η υπέρτατη πρόθεση ήταν η καντάτα να καθρεφτίζει αυτό που μπορεί να περιγραφεί ως ο δυναμικός χαρακτήρας της εμπειρίας της πίστης, μιας σειράς «παθών» και μορφών που έτεινε σε όλο και πληρέστερη κατανόηση από την πλευρά του πιστού.
Παράλληλα, απαιτείται να κατανοηθούν οι εξελίξεις και μεταμορφώσεις που γεφύρωσαν την τονική πρακτική του 16ου αιώνα (τη θεωρία των τρόπων και των εξαχόρδων) με αυτή του 18ου. Οι σύγχρονες αντιλήψεις περί της σχετικότητας
μειζόνων και ελασσόνων τονικοτήτων, περί της συγγένειας των τονικοτήτων, περί της δεσπόζουσας και υποδεσπόζουσας πολικότητας εντός μιας τονικότητας διαμορφώθηκαν μέσα από τις παλιότερες θεωρίες των τρόπων. Οι εξελίξεις αυτές – πολλές εξαιρετικά νέες την εποχή του Bach – είναι αποφασιστικής σημασίας για να καταλάβουμε πώς η σχέση μουσικής και θεολογίας προσδιόρισε τις δομές των καντατών του Bach.
Η παρουσίαση καταδεικνύει και επισημαίνει τη σημαντική συμβολή του Eric Chafe στο μεθοδολογικό επίπεδο με την αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητας των διαδεδομένων σήμερα συστημάτων ανάλυσης, καθώς και με την ιδιαίτερη αντίληψη περί μουσικής αλληγορίας, στην οποία κατέληξε ο Chafe μέσα από τις μελέτες του. Προσεγγίζει επίσης και αναλύει τη συμβολή του Chafe στο επίπεδο της ανάλυσης που φωτίζει τη μουσική παράδοση στην οποία εντάσσονται οι καντάτες του Bach, τη σχέση τους με τη
λουθηρανική θεολογία, αλλά και την ιδιαίτερη θέση που κατέχει ο Bach στη διαδικασία της μετάβασης από την τροπικότητα στην τονικότητα, με τη μοναδική του ικανότητα να συνθέτει και να συντάσσει τις πιο διάφορες ιδεολογίες σε μια αντιστικτική αλληλεπίδραση.
| © Περιοδικό «Μουσικολογία» |