Περιλήψεις τεύχους 17 (2003)

Το stile concitato του Monteverdi: ορισμένες όψιμες επισημάνσεις

Παρά τη δήλωση του Monteverdi ως προς την επινόηση του «νέου» ύφους στη συλλογή του Madrigali guerrieri et amorosi (1638), φαίνεται ότι η πατρότητα της ρυθμικής έκφρασης του ύφους αυτού δεν ανήκει στον ίδιο. Σύμφωνα με υλικό που έχει πρόσφατα ανακαλυφθεί, το διάσημο σχήμα των 16 διαδοχικών δεκάτων έκτων προϋπάρχει, εξ ολοκλήρου ή εν μέρει, σε έργα του Giovanni Valentini. Η παρουσία αρκετών στοιχείων concitato, που βρίσκονται στο Combattimento di Tancredi e Clorinda (1624) και στα μαδριγάλια του Valentini Tocchin le Trombe του 1619 και Guerra, guerra tu brami (1616), οφείλεται στην επιθετική θρησκευτική πολιτική του Αυτοκράτορα Φερδινάνδου Β΄ των Αψβούργων, η οποία είχε ως αποτέλεσμα το ξέσπασμα του Τριακονταετούς Πολέμου.

Το πολεμικό πνεύμα και η μεγαλοπρέπεια της αυλής του Φερδινάνδου ενισχύθηκαν σημαντικά με τη χρήση της τρομπέτας και του στρατιωτικού της ρεπερτορίου, όπως αυτό παρουσιάζεται στις μεθόδους για το παίξιμο της τρομπέτας των Cesare Bendinelli (1614) και Girolamo Fantini (1638), όπου μπορούμε να ανακαλύψουμε κομμάτια, τα οποία είναι σχεδόν βέβαιο ότι διαμορφώνουν την πηγή της έμπνευσης των «motivi» του Valentini. Είναι πιθανό ο Monteverdi να είχε ακούσει συνθέσεις του Valentini καθώς και να γνώριζε ήδη οργανικά κομμάτια του Gabrieli και τα στρατιωτικά παραγγέλματα της τρομπέτας. Η απόφασή του να τα μιμηθεί συνδέεται ενδεχομένως με τις φιλοδοξίες που είχε για την επαγγελματική και την οικονομική του κατάσταση. Εντούτοις, η ύπαρξη του μαδριγαλιού Non più guerra στο βιβλίο του Valentini του 1621 αποδεικνύει ότι ο Monteverdi υπήρξε ο πρώτος συνθέτης που ασχολήθηκε με τα πάθη που κυριεύουν την ψυχή του πολεμιστή στη μάχη και με την έκφρασή τους με μουσικούς όρους.

© Περιοδικό «Μουσικολογία»