Περιλήψεις τεύχους 21 (2013)

Ηλίας Γιαννόπουλος

Ιστορία της μουσικής ορολογίας ως μουσική ιστοριογραφία: το πρόβλημα της “νέας μουσικής” στη μουσική ιστοριογραφία του 20ού αιώνα

Η «νέα μουσική» δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια ως μουσικός όρος που αφορά μία συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Με την εισαγωγή του όρου στη διάλεξή του «Neue Musik» το 1919, ο Paul Bekker επεδίωξε την ανανέωση του μουσικού υλικού και της μουσικής πρόσληψης, και τη διατύπωση υφολογικών και αισθητικών κριτηρίων για μια συνειδητή αντίδραση προς τον Ρομαντισμό. Παραδείγματα έργων της νέας μουσικής αποτέλεσαν η Συμφωνία δωματίου, έργο 9, και το Δεύτερο κουαρτέτο, έργο 10, του Schönberg. Ο Adorno, στη Φιλοσοφία της νέας μουσικής (1949) και στο κείμενο «Das Altern der neuen Musik» (1954), διατυπώνει έναν αποκλειστικό τρόπο κατανόησης και προσδιορισμού της νέας μουσικής, με συγκεκριμένα τεχνικά, υφολογικά και αισθητικά κριτήρια. Παρ’ όλη την ιστορικά συνειδητή, και με συγκεκριμένο αισθητικό πρόγραμμα, εισαγωγή και καλλιέργεια του όρου από τον Bekker και τον Adorno, και παρ’ όλη την σαφή περιοδολόγηση της νέας μουσικής σε σχέση με τον μουσικό μοντερνισμό και τη μουσική πρωτοπορία από κάποιους γερμανούς ιστορικούς μουσικολόγους, όπως ο Dahlhaus, από το σύνολο σχεδόν της ευρωπαϊκής μουσικής ιστοριογραφίας του 20ού αιώνα προκύπτει μια διαπλοκή των τριών αυτών όρων, η οποία φτάνει μέχρι την εναλλακτική τους χρήση. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο όρος «νέα μουσική» (αλλά και ο μουσικός μοντερνισμός, το μοντέρνο και, λιγότερο, η μουσική πρωτοπορία) μπορεί να κατανοηθεί και να χρησιμοποιηθεί με τρεις τρόπους-έννοιες: χρονικά, κανονιστικά και ιστορικά (ως αναφερόμενος σε μία συγκεκριμένη ιστορική περίοδο). Έτσι, στο τέλος του 20ού αιώνα, ιστορικοί μουσικολόγοι, όπως ο Ballstaedt και ο Danuser, κατέληξαν σε έναν σχετικιστικό και πλουραλιστικό προσδιορισμό της νέας μουσικής, δεδομένης της παγιωμένης πλέον ασάφειας που την περιβάλλει. Στο άρθρο αυτό αναφέρονται βασικοί σταθμοί στη μακρόχρονη περιπέτεια του όρου, κυρίως στη γερμανόφωνη μουσική ιστοριογραφία, και επιχειρείται, υπό το πρίσμα των παραπάνω εννοιολογικών προσεγγίσεων, μια διατύπωση κριτηρίων πάνω στο πρόβλημα της περιοδολόγησης της ιστορίας της μουσικής του 20ού αιώνα.

© Περιοδικό «Μουσικολογία»