Πλευρές θεματικότητας και μορφής στα Scherzi των συμφωνιών του Mahler. Από την προγραμματικότητα στην εσωτερίκευση;
Διαχρονικά, στα πλαίσια της παγκόσμιας μουσικής ιστοριογραφίας, η συμφωνική μουσική του Mahler αντιμετωπίστηκε ως κράμα απόλυτης και προγραμματικής μουσικής, με την πλάστιγγα να γέρνει είτε προς την πλευρά της απόλυτης, είτε προς την πλευρά της προγραμματικής μουσικής, ανάλογα με την εποχή και τον τρόπο προσέγγισης του εκάστοτε μελετητή. Η εξαγωγή των συμπερασμάτων στηρίχθηκε κυρίως σε φιλολογικές μαρτυρίες (υποσημειώσεις σε παρτιτούρες, αλληλογραφία του ίδιου του συνθέτη, μαρτυρίες συνεργατών και φίλων του, κ.λπ.) και πολύ λιγότερο στο ίδιο το μουσικό υλικό, όπως αυτό αποτυπώνεται στο πεντάγραμμο.
Η ολοένα αυξανόμενη πολυπλοκότητα της μορφής και η θεματική αφαίρεση, σε ορισμένες από τις συμφωνίες (κυρίως μετά την 4η), δεν δηλώνει μόνο την εξέλιξη του προσωπικού του ύφους (στο επίπεδο της απόλυτης μουσικής), αλλά πιθανώς συμβαδίζει με μια σταδιακή απομάκρυνση του συνθέτη από τα πρότυπα της προγραμματικής μουσικής, αφού ο οποιοσδήποτε περιγραφικός-προγραμματικός χαρακτήρας ενός έργου προϋποθέτει σαφώς οριοθετημένες και διατυπωμένες μουσικές οντότητες, τόσο σε επίπεδο θεματικής διάρθρωσης, όσο και σε επίπεδο διατύπωσης της μορφής.
Στην παρούσα εργασία θα επιχειρήσουμε να διερευνήσουμε αυτήν την εξέλιξη, ενώ παράλληλα θα ανιχνεύσουμε – όπου αυτό είναι δυνατόν – πιθανές διασυνδέσεις μεταξύ απόλυτης και προγραμματικής μουσικής, μελετώντας τη θεματική και μορφολογική πλευρά ορισμένων από τα scherzi των συμφωνιών του συνθέτη.
© Περιοδικό «Μουσικολογία»