Η παρούσα μελέτη εστιάζει στα στοιχεία τα οποία η φωνολογία της γλώσσας μοιράζεται με τη μουσική και την ποίηση. Τα στοιχεία αυτά μπορούν να διαιρεθούν σε υπο- και υπερ-τεμαχιακά. Υπο-τεμαχιακά είναι τα χαρακτηριστικά των φθόγγων («τεμαχίων»). Υπερ-τεμαχιακά είναι τα φωνολογικά χαρακτηριστικά μεγαλύτερων δομών, συλλαβών, λέξεων και φράσεων.
Μουσικά στοιχεία που εντοπίζουμε στα τεμάχια είναι ο τόνος των φωνηέντων και ο τόνος κρότου των κλειστών συμφώνων. Το τονικό ύψος του φωνήεντος, καίτοι αυθύπαρκτο, επηρεάζεται από την ηχηρότητα του συμφωνικού περιβάλλοντος. Τα τονικά χαρακτηριστικά των φωνηέντων και των συμφώνων και η μεταξύ τους αλληλεπίδραση θα αναδειχτούν μέσα από τη μελέτη και την παρουσίαση φωνολογικών διεργασιών όπως η τονογένεση και η ανάπτυξη μουσικών γλωσσών, καθώς και από ψυχογλωσσικές ενδείξεις όπως η ονοματολογία των συστημάτων σολφέζ. Θα αναφερθούν εδώ και οι ιμπρεσσιονιστικές ψυχογλωσσικές ιδιότητες των φθόγγων, οι ψυχονοητικές εικόνες, δηλαδή, που δημιουργούνται υποσυνείδητα στο άκουσμα των φθόγγων (φωναίσθηση).
Τα υπερ-τεμαχιακά χαρακτηριστικά που θα παρουσιαστούν είναι ο ρυθμός, η ύπαρξη του οποίου στη γλώσσα είναι αμφισβητούμενη, ο τονισμός και ο επιτονισμός. Ένα ακόμη στοιχείο της υπερ-τεμαχιακής φωνολογίας πολλών γλωσσών, το οποίο έχει εκτεταμένα χρησιμοποιηθεί στην ποίηση, είναι το συλλαβικό βάρος.
Τα παραπάνω στοιχεία θα ονομαστούν και θα αναλυθούν εν συντομία, ενώ η ύπαρξή τους και το αποτύπωμά τους στη γλώσσα θα δειχθούν δια της παρουσίασης ιστορικών ή συγχρονικών φωνολογικών διαδικασιών που τις περιλαμβάνουν. Σκοπός αυτής της παρουσίασης είναι να αποτελέσει μια καταγραφή των μουσικών στοιχείων της γλωσσικής φωνολογίας. Περαιτέρω ανάλυση των στοιχείων αυτών από φωνητική, φωνολογική και ψυχογλωσσική πλευρά εκφεύγει των σκοπών της παρουσίασης.
© Περιοδικό «Μουσικολογία»