Περιλήψεις τεύχους 22 (2015)

Θωμάς Κ. Αποστολόπουλος

Τόνος και μέλος στους προσωδιακούς κανόνες του Δαμασκηνού

Η μελοποίηση των Κανόνων στη βυζαντινή υμνογραφία βασίζεται κυρίως στον λεγόμενο τονικό ρυθμό. Ωστόσο έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα στη λειτουργική πράξη τρεις Κανόνες του Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού (8ος αιώνας) για τις εορτές των Χριστουγέννων, των Φώτων και της Πεντηκοστής, οι οποίοι είναι γραμμένοι με την αρχαία τεχνική της προσωδίας σε ιαμβικό τρίμετρο (έξι ιαμβικοί πόδες σε τρία μέτρα και συνολικά δώδεκα συλλαβές). Ήδη όμως η προ πολλού εγκατάλειψη των αρχαίων προσωδιακών αρχών και η επικράτηση των τεχνικών της κατά τόνον μελοποιίας ανιχνεύονται τόσο στην κατάστρωση του κειμένου όσο και στη μελοποίηση, όπως τουλάχιστον η τελευταία διασώθηκε στη συλλαβική εκδοχή της μέχρι τις πρώτες καταγραφές (Ειρμολόγιο του Πέτρου Βυζαντίου, 18ος αιώνας), αλλά και στην προφορική παράδοση μέχρι σήμερα.

Η ισοσυλλαβία όλων των στίχων παρέχει το υπόβαθρο να μελετηθούν και άλλες μεταβλητές, όπως οι διαφορές ανά Ήχο, καθώς οι τρεις Κανόνες ανήκουν σε τρεις διαφορετικούς Ήχους, ο τόπος και οι διάρκειες των χρονικών επεκτάσεων των συλλαβών, η παραγωγή και η επανάληψη στερεότυπων ρυθμικών σχημάτων και η τελική κατάστρωση του μέλους των στίχων. Η μελέτη πάνω σε ένα πρωτογενές υλικό της Βυζαντινής Μουσικής, όπως είναι η συλλαβική μελοποίηση των πρώτων υμνογραφικών ειδών (Τροπαρίων, Κοντακίων, Κανόνων κ.λπ.), καθώς εντάσσεται σε μια τεράστια και μακραίωνη ελληνική παράδοση της μουσικής ένδυσης μακροσκελών ποιητικών κειμένων κατά την ιδιαίτερη φωνητική και ηχητική της ελληνικής γλώσσας, έχει πάντοτε να δώσει ενδιαφέροντα πορίσματα.

© Περιοδικό «Μουσικολογία»