Προλογικό σημείωμα

Στο ιδιαίτερα πλουραλιστικό πλαίσιο αυτού του τεύχους η Μουσικολογία φιλοξενεί ένα μικρό αφιέρωμα στον καταξιωμένο Έλληνα συνθέτη Γιώργο Σισιλιάνο, όπου αναλύεται το έργο του Etudes compositionnelles για σόλο πιάνο. Εδώ συζητούνται οι εκφραστικές και ηχοχρωματικές δυνατότητες του πιάνου, που αποτελούν και την κύρια αισθητική ιδέα του έργου. Το άρθρο συμπεριλαμβάνει μια δομική ανάλυση αυτών των οκτώ σπουδών και διαπιστώνεται η σειραϊκή χρήση παραλλαγών του ρυθμού, του ηχοχρώματος και της δυναμικής, που παραπέμπουν σε τρία αντιθετικά στυλ (Stravinsky, Messiaen και ενός κοινότυπου ελληνικού εμβατηρίου). Πρόκειται για ιδιότητες ενδεικτικές της ικανότητας του συνθέτη να προβαίνει σε ιδιαίτερα ενδιαφέροντες συνδυασμούς και επινοήσεις.

Στη συνέχεια του αφιερώματος δημοσιεύουμε ένα σπάνιο κείμενο του σημαντικού θεωρητικού της νέας μουσικής, συνθέτη και μουσικολόγου Egon Wellesz για τις ρίζες του δωδεκάφθογγου συστήματος του Arnold Schönberg, το οποίο είχε την καλοσύνη να παραχωρήσει στο περιοδικό ο μαθητής του Μάρκος Δραγούμης. Και εδώ η Μουσικολογία καινοτομεί, δημοσιεύοντας ένα σημαντικό κείμενο στην πρωτότυπη γλώσσα. Στο κείμενο αυτό δημοσιεύονται αναμνήσεις του Wellesz από τις επαφές του με τον Schönberg, με την πρόθεση να συμβάλει στην κατανόηση της μοναδικής συνθετικής προσωπικότητας του Schönberg. Ενδιαφέρουσα είναι η αναφορά στον Joseph Μatthias Hauer και στην εν τω μεταξύ πολυσυζητημένη διαφορά μεταξύ αυτού και του Schönberg. Ως ένα είδος συμπληρωματικού σχολίου στο κείμενο τον Wellesz, ο Ίων Ζώτος προσθέτει ένα βιογραφικό και εργογραφικό πορτρέτο του συνθέτη Wellesz, ακολουθώντας σε μεγάλο βαθμό και αυτός το ύφος της αναμνηστικής αφήγησης.

Με συγκριτική προς την αισθητική του Schumann μέθοδο, ο Παναγιώτης Ματζουλάς ερμηνεύει την ιδιοφυή μουσική ιδιοσυγκρασία του Brahms, ο οποίος στο έργο του προσανατολίζεται προς υπερβάσεις των παραδοσιακών μορφολογικών σχημάτων μέσα από προοδευτικές αναπτυξιακές διαδικασίες. Πρόκειται για μια αναφορά σε πρόσφατα αποτελέσματα της μουσικοϊστορικής έρευνας για τον Brahms, την πρόσληψη και την ερμηνεία του.

Το άρθρο του Πύρρου Μπαμίχα ασχολείται με μια παραμελημένη στη μουσικολογική έρευνα διάσταση του πρώιμου μπαρόκ, που αφορά τη χρήση μουσικών οργάνων στη φωνητική μουσική της εποχής. Η πρωτοτυπία του άρθρου έγκειται, πέραν της αμιγώς ιστορικής έρευνας, στην έμφαση μιας σύγχρονης παραμέτρου για την ερμηνεία της μουσικής: στο ηχόχρωμα ως δομικό παράγοντα της σύνθεσης. Επιπλέον, η διαπίστωση αυτής της παραμέτρου και στις δύο κυρίαρχες παραδόσεις της εποχής, την ιταλική και την αυστριακή, επιτρέπει έγκυρα συμπεράσματα για το γενικότερο ύφος αυτής της ιστορικής περιόδου.

Στη συνέχεια ακολουθούν τα άρθρα που αναφέρονται σε διάφορες διαστάσεις της μουσικής του ελληνικού χώρου. Μεταξύ ευρωπαϊκής και ελληνικής μουσικής παράδοσης, το έργο του Μανώλη Καλομοίρη (τα 40 χρόνια από το θάνατο του οποίου γιορτάζονται φέτος) απασχόλησε, ιδιαίτερα κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, την έρευνα αρκετών μουσικολόγων. Μία συμβολή στην έρευνα αυτή δημοσιεύεται εδώ με το άρθρο της Άννας-Μαρίας Ρεντζεπέρη, που εστιάζεται στην τεχνική του εξαγγελτικού μοτίβου στην όπερα του Καλομοίρη Το Δαχτυλίδι της Μάνας. Ένα δείγμα συνεπούς και διεξοδικής αρχειακής έρευνας αποτελεί το άρθρο του Αχιλλέα Χαλδαιάκη για μια αναλυτική καταλογοποίηση του συνόλου των μουσικών χειρογράφων που ανακαλύφθηκαν στα ελληνικά νησιά. Τον εντοπισμό και τη λεπτομερή περιγραφή των χειρογράφων ακολουθεί η μελέτη των τοπικών ψαλτικών παραδόσεων, με στόχο την κριτική της βυζαντινής και μεταβυζαντινής ψαλτικής παράδοσης, χειρογράφων και βιβλιογραφίας.

Το τελευταίο άρθρο του τεύχους αποτελεί ένα πρώτο δείγμα μιας χαρακτηριστικής τάσης της εθνομουσικολογίας στον αγγλοσαξονικό χώρο. Αναφέρεται σε έναν πρωτοποριακό, τόσο για τις τεχνικές παιξίματος όσο και για την κατασκευή οργάνων, μουσικό, ο οποίος προσεγγίζεται μέσω αφηγήσεων και αναμνήσεων για την εκκεντρική του προσωπικότητα που επιβεβαιώνουν το μύθο του μουσικού ως του «τρελού» αλλά και του «ήρωα» της κοινωνίας.

Στο ενεργητικό της Μουσικολογίας ανήκει στο μεταξύ και η διοργάνωση συνεδρίων, το πρώτο από τα οποία πραγματοποιήθηκε φέτος με επιτυχία στο Ινστιτούτο Goethe και στο οποίο συμμετείχαν επιφανείς Έλληνες και ξένοι μουσικολόγοι και προσωπικότητες της μουσικής ζωής γενικώς. Με χαρά μας ανακοινώνουμε και από εδώ την έκδοση των διαλέξεων του συνεδρίου σε τόμο με τίτλο Η Αξία της Μουσικής Σήμερα από τις Eκδόσεις «Ορφέως». Ήδη προγραμματίζεται το 2^ο διεθνές συνέδριο του περιοδικού, που θα λάβει χώρα τον Νοέμβριο του 2003 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών σε συνεργασία με τη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη», με τίτλο Μουσική Ανάλυση και Ερμηνεία. Η Μουσικολογία προτίθεται επίσης να συμβάλει υπεύθυνα στη συζήτηση για την πολιτική σε ζητήματα μουσικής παιδείας, διοργανώνοντας σχετικές ημερίδες και συζητήσεις και επισημαίνοντας επιπλέον ότι τα ζητήματα αυτά σήμερα βρίσκονται και πάλι στο επίκεντρο της επικαιρότητας.

Με μεγάλη μας λύπη πληροφορηθήκαμε την πρόσφατη απώλεια για το μουσικό κόσμο του εξαιρετικού, γνωστού για την καλλιέργεια, τη σεμνότητα και την ευγένειά του πιανίστα Γιάννη Παπαδόπουλου. Για την ιδιαίτερη αυτή προσωπικότητα. θα υπάρξει στο επόμενο τεύχος ένα κείμενο-αφιέρωμα από τον Ίωνα Ζώτο.